Le Donjon

Nazwa tego noża, oznaczająca dosłownie „wieża” nie ma nic wspólnego z kształtem. Pochodzi ona od małej miejscowości Donjon w departamencie Allier. Nazwa wioski zaś…cóż, z pewnością stała tam kiedyś jakaś wieża 😉

Kształt noża jest dość charakterystyczny, wpisujący się w lubianą we Francji tradycję głowni „owcze kopytko” (pied de mouton). Głownia jest węższa u nasady i rozszerza się mocno ku sztychowi. Rękojeść na szkielecie metalowym lub mosiężnym, jedno duże okucie (mitre) od strony głowni, okładziny tradycyjnie z rogu mocowane 3 nitami, często w dekoracyjnej formie rozety. Zaokrąglone zakończenie chwytu w formie „crosse” (kolby). Należy do tej samej rodziny noży co Charlois , Fenerol, Charretier, Tire-Droit, mających swoje korzenie w Burgundii, szczególnie w departamencie Ain oraz Saône-et-Loire. Jak większość noży regionalnych ma genezę wiejską, używany był m.in. przez hodowców, ogrodników, drobnych handlarzy – wszędzie tam gdzie praca łączyła się z podróżami czy przemieszczaniem. szeroka głownia jest wygodna przy otwieraniu, stąd brak nacięcia na paznokieć, co bez wątpienia powodowało także niższą cenę tego noża i warunkowało jego dostępność oraz popularność.

Nóż dostępny w katalogach od początku XX w., obecnie produkowany w Thiers.

 

 

 

 

 

Gouttiere

Ten nóż to kuzyn szampańsko-ardeńskiego Langres. Kształt głowni wyjątkowo chyba lubiany przez Burgundczyków – sheepfoot. Zwykle występuje jako jako nożyk jednoczęściowy, ale zdarzają się też egzemplarze z korkociągiem.

Nazwa Goutierre oznacza dosłownie „rynnę”, „rynsztok”, ewentualnie „zbrocze”, i nawiązuje do charakterystycznego żłobienia na okuciu, które w tym nożu występuje wyłącznie jako pojedyncze, od strony głowni. Blokowany sprężyną płaską w wersji cran force lub cran rond (trzpień zaokrąglony, jak w typowym scyzoryku).

Produkowany od pierwszej połowy XX w. w Saone-et-Loire, na granicy Burgundii i regionu Rodano-Alpejskiego, obecnie głównie w Thiers.

 

Charretier

Pies bez kagańca, zabiegana kobieta i mężczyzna bez noża sprawiają, że świat jest smutny i brak w nim sensu („Chien sans museau , femme sans fuseau , homme sans couteau font triste monde et peûx moegneaux„) – tak w wolnym tłumaczeniu można oddać cytat Henri Vincenot’a z jego książki „La Billebaude”. Trudno się zatem dziwić francuskiej tradycji noszenia kieszonkowego noża, zwłaszcza gdy jest on tak mocno wpisany w życie zawodowe (pasterze, woźnice, kelnerzy) jak i społeczne. W wielu regionach Francji (ale także Niemiec, Szwajcarii, Wysp Brytyjskich czy Słowenii) ludzie nie wyobrażają sobie dnia bez tradycyjnej przerwy z przekąską, zwanej we Francji casse-croûte (w Niemczech zwykle Brotzeit). Składa się on zwykle z lokalnych produktów: chleba na zakwasie, serów, kiełbas i wędlin, czasem okraszonych warzywem (sałatą, cebulą, marynowanym ogórkiem). Atrybutem niezbędnym temu posiłkowi (jakże wpisującemu się w niespieszny, francuski rytm życia!) jest oczywiście nóż. Stąd już droga prosta do skojarzenia z cytatem przytoczonym na wstępie.

Mieszkańcy Burgundii, zajmujący się często pasterstwem i różnymi wiejskimi usługami, używali często noża  zwanego Le Charretier, czyli „woźnica”. Wyposażony w niezbędne narzędzia (dużą głownię sheep foot, szydło i małe ostrze do pracy przy skórzanej uprzęży, piłę do naprawiania drewnianych elementów wozu) był towarzyszem codziennej pracy i innych zajęć. Lekki (niecałe 100 gramów), z zaokrąglonymi końcami i krawędziami dla lepszego układania się w kieszeni, wystarczająco solidny dzięki okuciom na obu końcach rękojeści – był ulubieńcem rolników i rzemieślników, którzy woleli nie raz wymieniać zużytą głownię (stal węglowa ścierała się szybciej niż współczesne stopy) niż rozstać się z ulubieńcem. Miłość tą nie zawsze podzielały żony, narzekając na stale dziurawione kieszenie 🙂 (z wspomnień rodziny James, znanych rusznikarzy i kowali z Autun).

Le Charretier jest jednym z noży, który wzięły swoją nazwę od zawodu posługujących się nim osób (podobnie jak Le Berger od pasterzy czy Le Mineur od górników).

 

 

Odmianą tego noża jest Le Cavalier, czyli „jeździec”, wyposażony dodatkowo w hak do czyszczenia kopyt oraz inne drobne utensylia.

Charollais

Charollais, Charlois, nóż kamerdynera – to zamienne określenia noża pochodzącego z XVIII wieku, z miejscowości Charolles. Dwie najpopularniejsze nazwy pochodzą od zniekształconej nazwy miejsca pochodzenia. Nóż popularny jest w dorzeczu Loary i Sekwany. Jego cechy charakterystyczne to kulista tylna część rękojeści, masywne bolstery na obu krańcach rękojeści (tylny zwykle z oczkiem do zawieszenia), jasne okładziny (kościane lub rogowe), trzy nity utrzymujące okładziny z dużymi rozetami, głownia typu sheepfoot (stylet, pied de mouton). Rzadko spotykane egzemplarze posiadają oprócz głównej klingi także małą zakrzywioną głownię (jak w nożu Berger), szydło oraz piłę typu „wilczy ząb” (dents de loup). Występuje w kilku rozmiarach (długość zamkniętego noża): 8.5, 9, 9.5, 10 oraz 10.5 cm. Zdarzają się pojedyncze egzemplarze z pojedynczym bolsterem lub nawet bez.