Le Donjon

Nazwa tego noża, oznaczająca dosłownie „wieża” nie ma nic wspólnego z kształtem. Pochodzi ona od małej miejscowości Donjon w departamencie Allier. Nazwa wioski zaś…cóż, z pewnością stała tam kiedyś jakaś wieża 😉

Kształt noża jest dość charakterystyczny, wpisujący się w lubianą we Francji tradycję głowni „owcze kopytko” (pied de mouton). Głownia jest węższa u nasady i rozszerza się mocno ku sztychowi. Rękojeść na szkielecie metalowym lub mosiężnym, jedno duże okucie (mitre) od strony głowni, okładziny tradycyjnie z rogu mocowane 3 nitami, często w dekoracyjnej formie rozety. Zaokrąglone zakończenie chwytu w formie „crosse” (kolby). Należy do tej samej rodziny noży co Charlois , Fenerol, Charretier, Tire-Droit, mających swoje korzenie w Burgundii, szczególnie w departamencie Ain oraz Saône-et-Loire. Jak większość noży regionalnych ma genezę wiejską, używany był m.in. przez hodowców, ogrodników, drobnych handlarzy – wszędzie tam gdzie praca łączyła się z podróżami czy przemieszczaniem. szeroka głownia jest wygodna przy otwieraniu, stąd brak nacięcia na paznokieć, co bez wątpienia powodowało także niższą cenę tego noża i warunkowało jego dostępność oraz popularność.

Nóż dostępny w katalogach od początku XX w., obecnie produkowany w Thiers.

 

 

 

 

 

Gouttiere

Ten nóż to kuzyn szampańsko-ardeńskiego Langres. Kształt głowni wyjątkowo chyba lubiany przez Burgundczyków – sheepfoot. Zwykle występuje jako jako nożyk jednoczęściowy, ale zdarzają się też egzemplarze z korkociągiem.

Nazwa Goutierre oznacza dosłownie „rynnę”, „rynsztok”, ewentualnie „zbrocze”, i nawiązuje do charakterystycznego żłobienia na okuciu, które w tym nożu występuje wyłącznie jako pojedyncze, od strony głowni. Blokowany sprężyną płaską w wersji cran force lub cran rond (trzpień zaokrąglony, jak w typowym scyzoryku).

Produkowany od pierwszej połowy XX w. w Saone-et-Loire, na granicy Burgundii i regionu Rodano-Alpejskiego, obecnie głównie w Thiers.

 

Eustache

St. Etienne to mała miejscowość w południowo-wschodniej części masywu centralnego. Od czasów średniowiecznych słynęła z wyrobu broni i produktów żelaznych (w okresie rewolucji Francuskiej zmieniono nawet czasowo nazwę miejscowości na Armeville – „miasteczko broni”). Tradycja wyrobu noży była tam równie stara, można śmiało rzec, że było to takie Thiers epoki średniowiecza i czasów nowożytnych.

Rodzina Dubois zajmowała się wyrobem noży od wielu pokoleń. W 1782 r. jej przedstawiciel, noszący zwyczajowe  w tej rodzinie imię Eustache rozpowszechnił typ noża, sięgający geneza głęboko do czasów średniowiecza i dziedziczący zarówno kształt jak i zasadę działania. Trzeba pamiętać, że był to okres jeszcze przed wynalezieniem i upowszechnieniem nowoczesnej metalurgii, w związku z tym konstrukcja noża opiera się nie na sprężynie, a na zasadzie fiction foldera, wzmocnionego charakterystycznym dużym okuciem zwanym płaszczem (mantelet). Okucie zwykle jest grawerowane.

Do czasu upowszechnienia się produktów z Thiers te noże były najpopularniejszymi, powszechnie stosowanymi nożami francuskimi. W St. Etienne produkowano je w rodzinie Dubois do 1834 r. Potem pojawiały się pod innymi nazwami, jako Damillon, Passe-Damillon, Grand oraz Passe-grand i produkowano je do 1889 r. Podobno zaprzestanie produkcji łączyło się ze zbytnim skojarzeniem nazwy noża ze środowiskiem półświatka. Jak wiele tanich noży, w XIX w. używany był przez paryskich apaszy, o czym wspomina Eugène Sue w powieści „tajemnice Paryża” (Les Mystères de Paris). Nazwa „eustache” oznaczała w slangu nóż, podobnie jak słynne „22” (Vingt deux).

„Ohé! les Apaches!
A nous les eustaches,
Les lingues à viroles,
Les longes d’assassins…
Pour le bidon des roussins,
Et pour les ventre des casserolles!”

W 1937 r. prawa do nazwy „Eustache Garanti” przeszły w ręce znanego twórcy z Thiers, Gabriela Rousselon.

Choć niegdyś noże nazywane „eustache” miały rózne kształty głowni (burbońskia, turecka, jatagan czy sheep foot),dziś przyjęło się tak określać nóż z głownią typu tureckiego. Warto zauważyć, że tą charakterystyczną głownię odziedziczył inny francuski nóż – stworzony w 1929 r. Douk-Douk.

 

 

 

Rumilly

Nóż Rumilly pochodzi z małego miasteczka o tej samej nazwie, położonego niedaleko granicy szwajcarskiej. Miejscowość już od XIX wieku słynęła z przemysłu i manufaktur. Wynalezienie noża Rumilly zawdzięczamy Louisowi Bouvier, spadkobiercy XIX wiecznego rodu wytwórców noży. Wraz z bratem Josephem opracował nóż dedykowany rzemieślnikom oraz myśliwym, którzy byli jednocześnie dostawcami surowca do produkcji noży, w postaci poroża na rękojeści. Wśród rzemieślników największą popularność zdobył wśród garbarzy, szydło będące częścią noża bardzo ułatwiało „zszywanie” pęków skór do transportu i magazynowania. Solidne noże szybko stały się popularne wśród wszystkich Sabaudczyków.

Nóż oprócz dużej głowni (zwykle jataganowej lub sheep foot) posiadał szydło i piłę. Czasem występował też wycior do fajek i korkociąg. Noże Rumilly oryginalnie były produkowane do ok. 1970 r. (w 1973 zmarł Joseph Bouvier), obecnie produkcję wznowiły inne firmy, na fali renesansu francuskich noży regionalnych.

Oryginalne Rumilly miały unikatowy system blokowania głowni – chcąc zamknąć którąś z nich należało najpierw unieść trochę drugą, po czym zamknąć obie naraz. Była to pozostałość po archaicznym już dzisiaj systemie blokowania „z muchą” (podobnie jak w hiszpańskich de ventana).

Rękojeści Rumilly zwykle były robione z poroża, choć późniejsze egzemplarze wykańczano także egzotycznym drewnem. Posiadały zwykle jedno okucie, od strony dużej głowni.

Opinel

Historia tego najbardziej popularnego w Europie (obok Victorinoxa) noża składanego zaczyna się w 1890 r. w Sabaudii, w małej wiosce Albiez-Le-Vieux, niedaleko Saint-Jean-de-Maurienne. Kowal Joseph Opinel (który kontynuował rodzinne tradycje kowalskie sięgające początków XIX stulecia) stworzył wzór będący doskonałością w swej prostocie, produkowany bez większych zmian do dziś dnia.

Joseph Opinel (1872 – 1960), źródło: www.opinel.com

Odbiorcami jego produktu byli przede wszystkim miejscowi rolnicy: farmerzy, pasterze i winiarze. Od 1897 r. dostępna jest znana do dziś gama 12 modeli w różnych wielkościach. Modele 1 i 11 były produkowane do 1939 r.